Status prawny programu komputerowego

Status prawny programu komputerowego

Program komputerowy i utwór literacki kojarzą się z dwoma niezależnymi względem siebie materiami, nie mającymi ze sobą w zasadzie żadnych punktów stycznych. Perspektywa ta natomiast może się zmienić, kiedy zagłębimy się w status prawny programu komputerowego i znajdziemy odwołanie do przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (rozdział 7 ustawy). Okazuje się, że programy komputerowe co do zasady podlegają takiej samej ochronie prawnej jak utwory literackie (art.74 ustawy).

Na odrębność programów komputerowych względem dzieł literackich wskazuje umieszczenie regulacji programów komputerowych w odrębnym rozdziale ustawy, które to w ocenie sądów wskazują na niezależność i odmienność programów komputerowych. Nie stanowią więc jednej z podkategorii utworów literackich, ale są one w stosunku do tych utworów dziełami rodzajowo odmiennymi (wyrok NSA z 20.09.2012 r., II FSK 245/11, LEX nr 1225389.

Nakreślając rys historyczny prawnego uregulowania programów komputerowych należy zaznaczyć, że dobytek naszego systemu prawnego został finalnie wyrażony w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a konkretniej art. 74 – 772 ww. ustawy i powstał w zgodzie i z poszanowaniem dyrektyw unijnych. Polska regulacja wiernie więc odzwierciedla dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady  91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. i odpowiednio dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/23/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych. Dyrektywy natomiast odnoszą się do ochrony programów komputerowych w wymiarze takim samym jak dzieł literackich w rozumieniu Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 1886 r.

W prawie unijnym, jak i polskim brak jest definicji programu komputerowego. Nie jest to luka w kodyfikacji, a celowe pominięcie. Słusznie założono, że niemożliwe jest uniwersalne ujęcie programu komputerowego, bowiem definicja ta stale się modyfikuje.

Na dzień dzisiejszy możemy natomiast przyjąć pojęcie zaproponowane przez amerykański system prawny, gdzie program komputerowy określony został jako zestaw rozkazów lub instrukcji przeznaczonych do użycia bezpośrednio lub pośrednio w komputerze w celu osiągnięcia określonego rezultatu (Title 17 of the U.S. Code, § 101 “computer program” is a set of statements or instructions to be used directly or indirectly in a computer in order to bring about a certain result).

Dyrektywa 2009/24/WE wyraźnie zaznacza, że utwory podlegają ochronie i stanowią własność indywidualną twórczości autora, jeżeli można przypisać im walor oryginalności. Wyznacznikiem oryginalności jest natomiast ładunek kreatywności autora odzwierciedlony w dziele.

Od zgodnej woli pracodawcy i pracownika, tj. stron stosunku pracy, zależy, kto nabywa prawa autorskie do programu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych. Jeżeli strony stosunku pracy nie postanowiły w umowie, że pracownik nabywa autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, prawa te przysługują pracodawcy. Zatem, właścicielem praw autorskich do programu komputerowego wykonanego w ramach obowiązków pracowniczych jest pracodawca, chyba że w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej strony postanowiły inaczej.

Tym samym, co do zasady właściciel programu komputerowego stworzonego przez pracownika jest pracodawca, ale jeśli nie sprzeciwia się temu umowa, to pracownik może nabyć autorskie prawa majątkowe do powstałego utworu w postaci programu komputerowego.

Ochrona programu komputerowego obejmuje wszystkie formy wyrażania programu komputerowego, ale nie dotyczy idei i zasad będących podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawę łączy.

Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego obejmują:

  • prawo do zwielokrotnienia programu komputerowego (czynności te wymagają zgody uprawnionego);
  • prawo do tłumaczenia, przystosowywania lub nanoszenia zmian w programie komputerowym (z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
  • prawo rozpowszechniania, w tym użyczenia i najmu programu komputerowego lub jego kopii.

Prawo do zwielokrotniania programu i prawo do tłumaczenia, przystosowania lub nanoszenia zmian w programie komputerowym zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawienia błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie – nie wymaga zgody uprawnionego, chyba że umowa stanowi inaczej (art.75 ustawy). 

Nie wymaga zezwolenia uprawnionego sporządzanie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego (kopia zapasowa nie może być używana równocześnie z programem komputerowym). Podobnie, nie jest wymagalna zgoda do obserwowania, badania i testowania funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę legitymowaną do korzystania z programu komputerowego.

Nadto nie jest konieczna zgoda do zwielokrotniania kodu lub tłumaczenia jego formy, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi. Jednakże, aby miała miejsce legalizacja takiego zwielokrotniania kodu lub tłumaczenia to czynności tych dokonywać musi osoba uprawniona do korzystania z programu, informacje niezbędne do współdziałania programów nie są informacjami łatwo dostępnymi, a czynności te odnoszą się do części oryginalnego programu, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania. W ustawie wyraźnie zakazano wykorzystywania uzyskanych w ten sposób informacji do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego, przekazywania tych informacji innym osobom (jeżeli nie ma na celu współdziałania programu), jak i wprowadzania do obrotu gospodarczego programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie.

Programy komputerowe są chronione zabezpieczeniami o różnym charakterze, najczęściej spotyka się w praktyce odszyfrowanie kodu dostępu do programu. Środkiem do łamania tych barier najczęściej są programy dekodujące.

Uprawniony może domagać się od użytkownika programu komputerowego zniszczenia posiadanych przez niego środków technicznych (w tym programów komputerowych), których jedynym przeznaczeniem jest ułatwianie niedozwolonego usuwania lub obchodzenia technicznych zabezpieczeń programu (art.771 ustawy).

Użytkownikiem jest każda osoba, która posiada niedozwolone środki techniczne. Przepis znajdzie zastosowanie niezależnie od liczby posiadanych środków technicznych, nadto program nie musi być wykorzystywany. Wystarczy tym w przypadku, że użytkownik ma możliwości korzystania z programu. Żądanie usunięcia plików z komputera można kierować do każdego, kto ma zainstalowane niedozwolone oprogramowanie. Dowolny użytkownik może być wtedy pozwany, jeśli dysponuje nielegalnym środkiem technicznym.

Można żądać zniszczenia tylko takiego urządzenia lub programu, których jedynym przeznaczeniem jest np. obchodzenie zabezpieczeń przed zwielokrotnianiem. Udowodnienie, że urządzenie/program może być wykorzystany także w inny, zgodny z prawem sposób – niweczy możliwość jego zniszczenia.

Jedynym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności za usuwanie zabezpieczenia programu jest sytuacja, że dane zabezpieczenie programu utrudnia (w stopniu istotnym) lub uniemożliwia korzystanie z programu.

O ile żądanie zniszczenia niedozwolonego urządzenia czy oprogramowania podlega instytucji przedawnienia (wystąpienie z żądaniem uprawnionego jest ograniczone w czasie – 3 lub 6 lat), o tyle dysponowanie takim środkiem może być czynem ciągłym, kontynuowanym przez wiele lat. Bieg terminu przedawnienia należy liczyć oddzielnie każdego dnia, a więc każdy dzień dysponowania programem rodzi od nowa bieg czasu przedawnienia (A. Niewęgłowski [w:] Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 771 ustawy).

Ochrona przyznana bazom danych spełniającym cechy utworu nie obejmuje programów komputerowych używanych do sporządzenia lub obsługi baz danych dostępnych przy pomocy środków elektronicznych (art.772 ustawy).

W sprawach własności intelektualnej dotyczącej oprogramowania komputerowego właściwy jest w I instancji wyłącznie Sąd Okręgowy w Warszawie. W II instancji sprawy rozpoznaje sąd Apelacyjny w Warszawie i w Poznaniu (art.  47990 k.p.c.).

Pamiętaj, że legalne korzystanie z programu komputerowego wymaga bądź to umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe (sprzedaż), bądź też uprzedniego uzyskania licencji, bowiem wobec program komputerowy zostały wyłączone przepisy o dozwolonym użytku prywatnym.


Skorzystanie z usług naszej kancelarii adwokackiej pozwala na profesjonalne i indywidualne wsparcie prawnicze, skuteczną reprezentację oraz ochronę praw i interesów klienta. To wartościowa inwestycja w rozwiązanie prawne problemów i osiągnięcie pozytywnych wyników. Skontaktuj się z nami- Kancelaria AJM!

FACEBOOK | INSTAGRAM | LINKEDIN