Zakaz konkurencji bez odszkodowania – czy to możliwe?

Zakaz konkurencji jest instytucją prawną, która odgrywa kluczową rolę w relacjach pomiędzy pracodawcami a pracownikami, a także w umowach zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami. W polskim prawie istnieją jednak różne regulacje dotyczące tego, czy zakaz konkurencji można wprowadzić bez odszkodowania, oraz jakie warunki muszą być spełnione, aby taki zakaz był skuteczny i zgodny z prawem.

Przyjrzyjmy się bliżej, czyli zakaz konkurencji od podstaw…

Zakaz konkurencji to zobowiązanie jednej strony umowy (zwykle pracownika lub zleceniobiorcy) do powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej względem drugiej strony (zwykle pracodawcy lub zleceniodawcy). Przez działalność konkurencyjną rozumie się działania, które mogą negatywnie wpływać na interesy pracodawcy lub zleceniodawcy, np. prowadzenie własnej działalności w tej samej branży, praca dla konkurencyjnych firm lub wykorzystanie informacji poufnych. Zakaz konkurencji dzieli się na dwa główne typy:

1. Zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy – Dotyczy sytuacji, gdy pracownik lub zleceniobiorca zobowiązuje się do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy lub zleceniodawcy w czasie, kiedy trwa stosunek prawny. W takim przypadku odszkodowanie dla pracownika nie jest obowiązkowe.
2. Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy (tzw. postkonkurencyjny) – Obowiązuje po zakończeniu współpracy z pracodawcą lub zleceniodawcą i jest formą zabezpieczenia interesów pracodawcy. Zgodnie z przepisami prawa, w przypadku takiego zakazu konieczne jest wypłacanie pracownikowi odpowiedniego odszkodowania.

Zakaz konkurencji jest regulowany przez Kodeks pracy oraz Kodeks cywilny, co zależy od rodzaju umowy, na podstawie której strony współpracują:

• Kodeks pracy reguluje zakaz konkurencji zawierany między pracownikiem a pracodawcą w umowach o pracę. Zgodnie z art. 101(1) Kodeksu pracy, zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy nie wymaga odszkodowania. Natomiast zgodnie z art. 101(2), jeżeli strony zdecydują się na zawarcie zakazu konkurencji obowiązującego po ustaniu stosunku pracy, pracodawca jest zobowiązany do wypłaty pracownikowi odszkodowania przez cały okres obowiązywania zakazu.
• Kodeks cywilny stosuje się do umów cywilnoprawnych (np. umów zlecenia, umów o dzieło, umów o współpracy), gdzie brak jest wymogu ustawowego dotyczącego odszkodowania za zakaz konkurencji. Tutaj strony mają większą swobodę umowną, a wypłata odszkodowania zależy od indywidualnych ustaleń między nimi.

Zakaz konkurencji bez odszkodowania – kiedy jest możliwy?

Zakaz konkurencji bez odszkodowania jest możliwy, ale tylko w określonych przypadkach. Jego dopuszczalność zależy od formy zatrudnienia oraz czasu, na który zakaz jest ustanowiony.

Zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy

W przypadku zakazu konkurencji obowiązującego w trakcie trwania stosunku pracy pracodawca nie jest zobowiązany do wypłacania pracownikowi odszkodowania. W związku z tym, jeśli zakaz dotyczy wyłącznie okresu, w którym pracownik jest zatrudniony, można go ustanowić bez konieczności dodatkowego wynagrodzenia.

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy (postkonkurencyjny)

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest bardziej skomplikowany. Zgodnie z Kodeksem pracy, jeśli strony ustanawiają zakaz konkurencji po zakończeniu stosunku pracy, pracodawca musi wypłacić byłemu pracownikowi odszkodowanie. Minimalne wynagrodzenie za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej powinno wynosić co najmniej 25% wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przed rozwiązaniem stosunku pracy.

Istnieją jednak pewne wyjątki, które pozwalają na ustanowienie zakazu konkurencji bez odszkodowania, szczególnie w przypadku umów cywilnoprawnych lub kontraktów menedżerskich. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeśli strony umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o współpracy ustalą zakaz konkurencji po zakończeniu współpracy, mogą samodzielnie zadecydować, czy będzie on objęty odszkodowaniem. Tak więc w umowach cywilnoprawnych zakaz konkurencji bez odszkodowania jest możliwy, o ile strony zgodziły się na takie warunki i jest to wyraźnie określone w umowie.

4. Wysokość odszkodowania za zakaz konkurencji

Odszkodowanie za zakaz konkurencji musi być określone w umowie, ale nie może być niższe niż wspomniane 25% wynagrodzenia pracownika z okresu przed rozwiązaniem stosunku pracy. Kwestia ta ma na celu zapewnienie równowagi między interesami pracownika i pracodawcy. Warto zauważyć, że w praktyce odszkodowanie może być wyższe niż 25%, szczególnie jeśli zakaz konkurencji jest długoterminowy lub wymaga powstrzymania się od działalności w szerokim zakresie.

5. Praktyczne konsekwencje zakazu konkurencji bez odszkodowania

Zakaz konkurencji bez odszkodowania, zwłaszcza po zakończeniu stosunku pracy, może prowadzić do problemów prawnych, jeśli pracownik uzna, że zakaz narusza jego prawo do wolności zatrudnienia. Pracownicy, którzy zostają ograniczeni zakazem konkurencji bez otrzymywania rekompensaty, mogą wnosić o unieważnienie takiego zakazu lub nawet domagać się odszkodowania za ograniczenie ich możliwości zarobkowych. Ponadto, zbyt szeroko sformułowany zakaz konkurencji (np. zakaz pracy w całej branży) może zostać uznany za nieważny przez sąd, jeśli sąd uzna, że narusza on zasadę swobody pracy.

6. Kluczowe elementy umowy o zakaz konkurencji

Aby zakaz konkurencji był skuteczny i prawnie wiążący, musi spełniać określone warunki formalne:

1. Forma pisemna – Zakaz konkurencji musi być sporządzony w formie pisemnej, inaczej nie będzie uznany za wiążący.
2. Czas trwania zakazu – W przypadku zakazu postkonkurencyjnego, czas trwania zakazu powinien być jasno określony.
3. Zakres działalności konkurencyjnej – W umowie należy sprecyzować, co dokładnie uznaje się za działalność konkurencyjną.
4. Zakres terytorialny – Określenie, w jakich regionach lub krajach zakaz obowiązuje, jest istotne, aby uniknąć nieważności umowy.
5. Odszkodowanie – W przypadku zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy powinno być wyraźnie określone odszkodowanie.

7. Czy warto zgodzić się na zakaz konkurencji bez odszkodowania?

Z perspektywy pracownika zakaz konkurencji bez odszkodowania po zakończeniu współpracy nie jest korzystny, ponieważ może ograniczać możliwości zarobkowe, nie zapewniając żadnej rekompensaty. W sytuacji, gdy zakaz taki znajduje się w umowie cywilnoprawnej, warto dokładnie przeanalizować, jakie korzyści może przynieść. Warto też skonsultować się z prawnikiem, aby upewnić się, że zakaz nie jest zbyt szeroki i nie uniemożliwi podjęcia działalności zawodowej w przyszłości.

Jeśli masz wątpliwości dotyczące zakazu konkurencji – chętnie pomożemy !

Zapraszam do współpracy.

adwokat i mediator sądowy Adwokat Agnieszka Juchno-Marcjan

FACEBOOK | INSTAGRAM | LINKEDIN