Co to jest zorganizowana grupa przestępcza?
Pojęcie ,,zorganizowanej grupy przestępczej” zazwyczaj rodzi w odbiorcy skojarzenie z kryminalnymi strukturami, których działalność wielokrotnie była szeroko omawiana w ramach debaty publicznej. Na dzień dzisiejszy zarzut działania w takiej grupie może dotyczyć różnorodnych działań i znacząco odbiegać od naszych skojarzeń kreowanych przez filmy czy media. Współcześnie oskarżenie o udział w zorganizowanej grupie przestępczej może być skierowane, przeciwko przedsiębiorcom, biznesmenom i innym osobom, których działalność i skala nadużyć niekoniecznie dorównywać będzie skali działalności Słowika czy innych mafijnych bossów.
Polski Ustawodawca w Kodeksie karnym nie podjął się zdefiniowania pojęcia ,,zorganizowanej grupy przestępczej”, w związku z czym wyprowadzenie owej definicji wielokrotnie było przedmiotem rozważań sądów oraz doktryny. Problemem jest również widoczna w orzecznictwie pewnego rodzaju dwubiegunowość – z jednej strony istnieją stanowiska, że zorganizowana grupa przestępcza jest formalną strukturą, posiadającą wyraźne hierarchie i decyzyjne centrum, z drugiej zaś, nawet kilka osób działających wspólnie może być uznane za zorganizowaną grupę przestępczą, nawet jeśli nie mają one wyznaczonego lidera i ich powiązania są luźne.
Co do zasady dominuje jednak pogląd, że zorganizowaną grupę przestępczą tworzą co najmniej trzy osoby, które łączy wspólny cel popełniania określonych przestępstw lub też generalnie działalność przestępcza. Wystarczające jest istnienie luźnego związku pomiędzy osobami, które działają w jej ramach, między innymi bez stałych ról (wyrok SA w Poznaniu z 25.03.1999 r., II AKa 45/99, OSA 2000, nr 2, poz. 15). Dla zaistnienia związku pomiędzy członkami grupy przestępczej wystarczy działanie w ramach grupy, gdzie część osób podejmuje decyzje i się z nich rozlicza (wyrok SA we Wrocławiu z 5.02.2015 r., II AKa 2/15, LEX nr 1659163). Celem zorganizowanej grupy przestępczej może być także popełnienie przestępstw karnoskarbowych.
Odpowiedzialność karną za udział w zorganizowanej grupie przestępczej
Odpowiedzialność karną za udział w zorganizowanej grupie przestępczej statuuje art. 258 § 1 Kodeksu karnego zgodnie, z którym do wypełnienia znamion przestępstwa wystarczy sama bierna przynależność bez popełnienia innych czynów zabronionych.
Polskie prawo przewiduje trzy zasadnicze formy udziału w zorganizowanej grupie przestępczej:
- założenie grupy przestępczej,
- kierowanie grupą przestępczą,
- udział w grupie przestępczej.
Warto zaznaczyć, że udział w zorganizowanej grupie przestępczej wymaga świadomego umyślnego działania, brak jest możliwości popełnienia tego rodzaju przestępstwa w formie nieumyślnej. Dodatkowo, zarówno zakładanie, jak i kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą, mogą być popełnione jedynie z zamiarem bezpośrednim, podczas gdy dla przyjęcia roli zwykłego uczestnika wystarczy wykazanie zamiaru ewentualnego.
Podstawowy typ przestępstwa z art. 258 § 1 KK polega na braniu udziału w zorganizowanej grupie albo związku, mających ma celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego i jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Ustawodawca przewidział okoliczności kwalifikujące, których przypisanie sprawcy skutkuję bardziej dotkliwymi sankcjami. Pierwszą z okoliczności jest charakter zbrojny oznaczający, że grupa na stałe jest wyposażona w broń, wykorzystuje ją w prowadzonej działalności albo zakłada posłużenie się nią, w związku z czym broń posiada lub gromadzi. Drugą okolicznością kwalifikującą jest cel ugrupowania, jakim jest popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym ( w takich okolicznościach przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do lat 10).
Surowszą odpowiedzialność ponosi również osoba, która zakłada bądź kieruje zorganizowaną grupą przestępczą. Zakładającym jest osoba tworzącą jak i organizującą podstawową strukturę ugrupowania. Wykładnia językowa nie wyklucza również przyjęcia, że będzie to osoba, która niekoniecznie jest inicjatorem, a jedynie współdziała z inicjatorem przy tworzeniu i określaniu planu działania. Kierującym z kolei jest najczęściej osoba stojąca na czele grupy lub związku, której rola ma charakter władczy w ugrupowaniu, realizujący się w faktycznej kontroli, wydawaniu poleceń oraz uprawnieniu do podejmowania najważniejszych decyzji.
Skazanie za udział w zorganizowanej grupie obwarowane jest wieloma szczególnymi regulacjami, negatywnymi z perspektywy sprawcy zarówno w zakresie kary jak i jej wykonywania. Powyższe przejawia się chociażby w braku możliwości zamiany kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności lub grzywnę. Co więcej skazany za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie osadzony zostaje się co do zasady w zakładzie karnym typu zamkniętego, bez możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, ograniczając możliwość ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Widoczne jest również, że w sprawach grup przestępczych stosowane są często długotrwałe tymczasowe aresztowania.
Odpowiedzialność karna za udział w zorganizowanej grupie przestępczej
Odpowiedzialność karną za udział w zorganizowanej grupie przestępczej poniosą nie tylko osoby zakładające ugrupowania czy kierujące nimi lecz także poszczególne jednostki grup przestępczych, również te których działalność będzie miała jedynie charakter pomocniczy (w przypadku możliwości przypisania im umyślnej i powziętej w świadomy sposób decyzji o przynależności do grupy). Z uwagi na zawiły i wielopodmiotowy charakter takich spraw, rola adwokata jest nieoceniona, a indywidualnie przyjęta linia obrony, być może umożliwi złagodzenie wyjątkowo dotkliwych sankcji.
Założycielka Kancelarii adw. Agnieszka Juchno-Marcjan od kilkunastu lat naukowo i praktycznie zajmuje się tematyką zorganizowanych grup przestępczych zapewniając skuteczną obronę w najbardziej złożonych sprawach toczących się na terenie Szczecina, Warszawy i Poznania, służąc obroną świadkom koronnym i tzw. małym świadkom.
Zapraszam do kontaktu.
Adwokat Agnieszka Juchno-Marcjan
